De emoties liepen hoog op tijdens het documentairefestival in de Breestraat. Vooral de film ‘Niet meer zonder jou’ raakte met name de Turkse studenten: ‘Nazmiye Oral, de hoofdpersoon, laat onze cultuur in de steek.’ Het leidde tot gesprekken over soms lastige onderwerpen, precies het doel van het festival.

Het documentairefestival, georganiseerd door Tom van der Meer, Merve Kilic, Harry Steenvoorden, was bedoeld voor alle eerstejaarsstudenten aan de Breestraat in Leiden. De meeste studenten bezochten de documentaire ‘In het hoofd van mijn zusje’, een indrukwekkende film waarin Ingrid Kamerling ingaat op de zelfmoord van haar zus. Ze probeert in de documentaire een beeld te krijgen van haar zus. ‘Indrukwekkend’, vonden verschillende studenten. ‘Een verdrietig verhaal. Het heeft me enorm geraakt.’

Niet meer zonder jou

De meeste emoties kwamen echter los bij de documentaire ‘Niet meer zonder jou’. De organisatoren hadden dat vooral wel verwacht. ‘Met de documentaires willen we studenten stimuleren in gesprek gaan over soms ingewikkelde onderwerpen’, vertelt Tom van der Meer.

In de film zoekt de vrijgevochten Nederlands-Turkse vrouw Nazmiye Oral de confrontatie met haar moeder, een traditionele moslima. De film is een bewerking van het toneelstuk waarmee Oral en jaar moeder wereldwijd volle zalen trekken. Daarin bespreekt Oral met haar moeder de keuzes die ze in haar leven heeft gemaakt. Trouwen met een Nederlandse man, een echtscheiding, abortus, haar afscheid van de islam. De film laat de innerlijke worsteling zien van zowel de moeder als de dochter. De liefde is voelbaar en zichtbaar. Maar ook de grote verschillen tussen moeder en dochter. Het is een fragiele dans tussen afwijzing en toenadering.

Heftige reacties tijdens de film

Al tijdens de film zijn de reacties van studenten heftig. Vooral wanneer duidelijk wordt dat Oral tijdens een gebed in de moskee tegen haar moeder fluisterde: ‘Mama, Allah zal je laten branden omdat je me hebt gedwongen naar de moskee te gaan.’ Turkse studenten slaan een hand voor de mond. ‘Als zij mijn dochter was, zou ik haar met een taser bewerken,’ zegt een meisje duidelijk hoorbaar door de klas. ‘Schandelijk,’ beaamt haar buurvrouw. ‘Zo praat je niet over Allah.’

Zoektocht is herkenbaar

Na de documentaire vindt een College Tour debat plaats in de aula van de Breestraat. Studenten kunnen dan vragen stellen aan Nazmiye Oral en haar dochter Yasmine, die ook een rol in de film vervult. Oral legt uit dat het voor haar lastig was om keuzes te maken die tegen de wensen van haar ouders ingingen. Het kan leiden tot grote spanningen en conflicten. Tot boosheid en irritatie. ‘Maar daaronder, in een diepere laag, zit verdriet en tegelijkertijd een immense liefde voor de moeder,’ legt ze uit. ‘Het is zo belangrijk om het daarover te hebben.’

Een aantal studenten is nieuwsgierig naar de zoektocht van Oral. ‘Hoe heb jij je eigen weg gekozen,’ vraagt een meisje met een zwart hoofddoekje nieuwsgierig. Een ander meisje vertelt dat ze geen hoofddoek draagt, ook al is haar vader het daar niet mee eens. ‘Het is mijn keuze.’ Ook Hala heeft haar krullende haar los hangen. ‘Mijn ouders laten me vrij in mijn keuzes.’  

Afkomst verloochenen

Daarna komen de kritische vragen van studenten. Er is dus het verwijt dat Oral haar Turkse afkomst verloochent. ‘Snap jij onze cultuur eigenlijk wel?’ roept een meisje. Het leidt tot boosheid bij Oral. ‘Hoe kún je me dat toch vragen. Ja, ik leef niet volgens de tradities van mijn ouders. Maar dat betekent toch niet dat ik geen Turkse ben? Jullie maken onze tradities heel erg klein.’ Na afloop van de discussie legt ze uit dat er onzekerheid onder de vraag verborgen zit: ‘Als je overtuigd bent van je eigen keuzes, hoef je je niet bedreigd te voelen over je culturele wortels.’

God is geen boeman

Verschillende studenten stellen Oral vragen over haar afscheid van de islam. Hoe komt ze er toch bij dat de islam een godsdienst is met onderdrukkende regels? Of een dominant geloof? ‘Het is juist een geloof van vrijheid,’ legt studente Miryam uit. De keuze van Oral om het geloof te verlaten, begrijpt ze niet. Dat doe je toch niet? Andere studenten knikken. Oral legt uit dat het in haar geval geen keuze was. ‘Ik voelde in mijn hart dat wat mijn moeder over God vertelde niet klopte. Voor mij is God geen boeman die mij oplegt wat ik allemaal moet doen.’ Het leidt tot geroezemoes in de zaal. ‘We moeten schelden,’ sissen twee meisjes. Een ander meisje loopt weg. Studente Semi krijgt het woord en vertelt dat God met een reden straft. ‘Met zijn straffen wil hij mensen bij zichzelf houden.’ Oral schudt het hoofd en antwoordt dat zij iets anders voelt. ‘Wat was een pittig gesprek’, bekent ze later.

Trots op moeder

Het is studente Esmae die een vraag stelt waarmee de sfeer omslaat. Ze vraagt of Oral trots is op haar moeder. Het is even stil. De actrice zoekt duidelijk zichtbaar naar woorden. ‘Nu krijg ik tranen in mijn ogen’. Ze haalt diep adem en vertelt langzaam, ieder woord articulerend, dat de eerste generatie vrouwen die vanuit Turkije naar Nederland kwamen nooit een stem hebben gekregen. ‘Ze werden niet gezien, niet gehoord. Mijn moeder heeft met dit toneelstuk van Amsterdam tot New York in theaters gestaan. Zij heeft van zich laten horen, terwijl dat zo spannend en vol risico’s was. Zij heeft zichzelf een stem gegeven. Overal ter wereld hebben wildvreemde mensen haar omhelsd. Ze is zelfs bij het programma Koffietijd van RTL4 geweest, een programma waar alleen maar witte mensen werken. Daar ben ik ongelofelijk trots op.’ Haar tranen worden ook de tranen van verschillende studenten. Het gaat de rest van het uur om liefde en aandacht. Oral: ‘Ga het gesprek met elkaar aan en probeer de ander te zien zoals hij of zij is, ook al verschil je hemelsbreed van elkaar. De ander hoeft te niet te veranderen. Je hoeft je gelijk niet te halen. Accepteer de verschillen. Probeer de ander te begrijpen, écht te begrijpen. Dat is soms moeilijk, lastig, ingewikkeld, zoals in de film zien was, maar ook mooi en troostend.’ Studenten applaudisseren. ‘Mooi gezegd’, zegt een studente. ‘Dapper ook.’

Tijdens het documentairefestival werden er acht andere documentaires getoond. Studenten waren vrij om te kiezen welke documentaires ze wilden bekijken. Doel van het festival is om studenten te laten nadenken over belangrijke thema’s in het leven. ‘We hopen met de films het gesprek daarover op gang te brengen,’ vertelt Merve. ‘Soms zijn dat best moeilijke discussies, maar het leert studenten wel om meer begrip voor elkaars standpunten te krijgen.’

Misschien is het festival ook een idee voor jouw team of vestiging. Wil je weten hoe Tom, Harry en Merve het festival georganiseerd hebben? Neem dan contact met hen op.

Merve Kilic en Harry Steenvoorden zijn, samen met Tom van der Meer, de organisatoren van het documentairefestival.